پرسش: آیا حدیث” أَحْسِنِ اَلظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِيَ اَلْمُؤْمِنِ بِي إِنْ خَيْراً فَخَيْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً.” همان قانون جذب نیست؟
پاسخ کوتاه:
روایت مطرح شده، حدیث قدسی و از پیامبر اسلام  بوده که با سند صحیح و موثق از امام رضا نقل شده است. این روایت بیان می کند: من نزد گمان بنده مؤمن خويشم، اگر گمان او خوب است، رفتار من خوب و اگر بد است، رفتار من هم بد باشد. (الکافي , جلد۲ , صفحه۷۲ )
این روایت به مفهوم”حسن ظن به خداوند” اشاره دارد و انسان را به داشتن نگاه مثبت و امیدوارانه به خداوند دعوت می کند. اما اینکه آیا این روایت را می توان به طور مستقیم به مفهوم “قانون جذب” ربط داد یا خیر، جای بحث و تأمل دارد.
تفاوت ها و شباهت ها:
1. شباهت:
قانون جذب می گوید که قدرت افکار و انرژی ذهنی شما می تواند بر وقایع زندگی تان تأثیر بگذارد.مانند اینکه با تصور خانه ای مجلل؛ او را به دست خواهی آورد و چنانچه خواسته ای موجود نبود او را خلق خواهی کرد. از طرفی، روایت فوق به اهمیّت گمان و تصور انسان دربارۀ خداوند اشاره دارد و بیان می کند که نوع تفکّر و گمان فرد می تواند نتایج متفاوتی در زیست او به همراه داشته باشد.یعنی خوش بینی و بد بینی نسبت به خداوند تأثیر مستقیم در روان و رفتار بنده دارد و او را مستعد دریافت خیر یا شر در زندگی می کند.
2. تفاوت:
مفهوم الهی: روایت بر محور رابطۀ بنده با خدا و حسن ظن به لطف الهی استوار است، در حالی که قانون جذب بیشتر یک مفهوم طبیعی و غیر الهی است و گاه از چارچوب های معنوی نیز فراتر می رود.
اراده و حکمت الهی: در آموزه های اسلامی، تحقق امور بر پایۀ فاعلیت خداوند و خواست و حکمت او است. اما قانون جذب به نوعی،توحید افعالی خداوند را نفی کرده و تحقق خواسته ها را تنها وابسته به افکار و نیروی ذهنی انسان می داند. همچنین با وجود اینکه ادعاهای قانون جذب بسیار فراتر از واقعیت های جادوگری است اما این قانون با سابقۀ هزاران ساله اش در سحر و جادو به نام قانون تشابه شناخته می شود که بر پایه تخیل استوار است. در عرفان های نو ظهور نیز تحت عنوان شعور کیهانی مطرح می شود که در آن خدایی تهی از اراده و به معنای یک انرژی فوق العاده در هستی تصور شده و همیشه به خواست انسان عمل خواهد کرد!!
برداشت و نتایج:
این روایت می تواند از لحاظ تشویق به نگرش مثبت و امیدوار بودن، شباهت ظاهری با قانون جذب داشته باشد، اما از نظر مبانی و اهداف، با این قانون یکسان نیست. چرا که در اسلام، حسن ظن به خداوند همراه با ایمان، عمل صالح، دعا و اعتماد به حکمت الهی است همان گونه که در متن روایت نیز از واژگان “عبد و مؤمن” استفاده شده است، در حالی که قانون جذب بر قدرت ذهن و انرژی فرد تکیه داشته و خاستگاه آن نیز بر پایۀ انسان گرایی بدون خدا است. با این وجود طبق معیارهای خود آنها می توان ادعا داشت که تا کنون هیچ آزمایش علمی و اثبات شده ای در تأیید این قانون وجود ندارد؛ حتی نمی توان این فرضیه را ابطال کرد، چرا که تا آخرین لحظه عمر، فرد باید منتظر بماند شاید روز بعد، روز رسیدن به آرزویش باشد!!
به هر روی گاه تشابه ظاهری و محدود میان اتفاقات و پدیده ها، انسان را به باور غلطی در “این همانی اراده الهی و قانون جذب” می کشاند. با این همه بر‌خلاف فرضیاتی چون تفکر نوین، شعور کیهانی و قانون جذب؛ می توان تأثیر گذار بودن فرد بر مقدّرات خویش و جذب خیرات را ممکن و مشروط به موارد زیر دانست:
1. بندۀ خدا بودن (خداوند را صاحب اختیار خود دانستن و عمل کردن به راه و رسم او).
2. مؤمن بودن (ایمان داشتن به علم؛ قدرت؛ لطف؛ رحمت و پاداش خداوند).
3. حرکت کردن (تلاش فکری، عاطفی و عملی در جهت خواستۀ مشروع خود ).
4. عدم تضاد میان خواستۀ بنده با قوانین و سنت های خداوند در تدبیر هستی.
5. عدم تناقض بین آرزوهای بنده با سعادت خویش یا سعادت دیگران.